Kontent qismiga oʻtish

Fuqarolik jurnalistikasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Wikimania 2007 Fuqarolik jurnalistika konferensiyasiKonferensiyaga qarshilik

Fuqarolik jurnalistikasi, shuningdek, hamkorlik media deb ham tanilgan[1] demokratik jurnalistika[2], gerilla jurnalistikasi yoki koʻcha jurnalistikasida[3] yangiliklar va axborotlarni toʻplash, axborot berish, tahlil qilish va tarqatish jarayonida jamoat aʼzolarining faol rol oʻynashlariga asoslangandir.. Courtney C. Radsch fuqarolik jurnalistikasini „maʼlumotlar yigʻish va axborot berishning alternativ va faol shakli sifatida, koʻpincha professional jurnalistika sohasida kamchiliklarga javob sifatida, oʻxshash jurnalistika amaliyotlaridan foydalanadi, ammo turli maqsadlar tomonidan boshqariladi va anʼanaviy yoki asosiy jurnalistlikdan boshqa qonuniylikning alternativ manbalariga tayanadi“ deb belgilaydi[4]. Jay Rosen soddaroq taʼrifni keltirib oʻtgan: „Agar ilgari tinglovchilar deb tanilgan odamlar bir-birlarini xabardor qilish uchun oʻzlari ega boʻlgan matbuot vositalaridan foydalangan boʻlsalar, Fuqarolik jurnalistika asosidagi tamoyil shundaki, oddiy odamlar, professional jurnalistlar emas, yangiliklarning asosiy yaratuvchilari va tarqatuvchilari boʻlishi mumkin“[5][6]. Fuqarolik jurnalistikasini hamkorlik jurnalistika bilan chalgʻitmasligi kerak, bularning ikkalasi ham professional jurnalistlar tomonidan amalga oshiriladi. Hamkorlik jurnalistika – bu professional va noprofessional jurnalistlarning birgalikda ishlash amaliyotidir[7].

Fuqarolik jurnalistika konseptual asos va yoʻnaltirish prinsiplarini hali ishlab chiqmaganligi sababli, u juda fikrlash va subyektiv boʻlishi mumkin, bu esa jamoatchilik fikri shakllantirishda asosiydan koʻra koʻproq qoʻshimcha boʻladi[6]. Ushbu hodisa tanqid qiluvchilar, shu jumladan professional jurnalistlar va axborot tashkilotlari fuqarolik jurnalistikasining tartibga solinmagan. Bundan tashqari, fuqarolik jurnalistlari, kasbga tegishli boʻlmaganligi sababli, resurslarga muhtoj va jamoatchilikka xizmat qilishning eng yaxshi usuliga eʼtibor qaratishmaydi[6].

Nazariya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fuqarolik jurnalistikasi muqobil ommaviy axborot vositalari shakli sifatida „Maʼlum ommaviy axborot vositalarining professional va institutsionallashtirilgan amaliyotlariga radikal qiyinchilik“ deb ataladi[8].

Mark Glaserning aytishicha[9]: Fuqarolik jurnalistikasining oʻsishi uchun uchta muhim element bor: ochiq nashr etish, hamkorlikda tahrirlash va tarqatilgan tarkibdir.(2006-yil)

Fuqarolik nazariyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vinsent Kempbelning aytishicha, fuqarolik nazariyasini 2 asosiy guruhga ajratish mumkin: 1) jurnalistlikni fuqarolik deb hisoblaydigan va 2)jurnalistlikni fuqaroviy deb hisoblaydiganlar. Fuqarolikning klassik modeli esa yuqoridagi fuqarolikning ikkita nazariyasining asosidir. Klassik model maʼlumotli fuqarolar ideologiyasiga asoslangan boʻlib, fuqarolar oʻrniga jurnalistlarning roʻlini taʼkidlaydi[10].

Klassik modelning toʻrtta asosiy xususiyati bor:

  • Fuqarolarni xabardor qilishda jurnalistlarning roʻli
  • Fuqarolar ular bilan birga beriladigan yangiliklarga muntazam ravishda eʼtibor qaratishsa, xabardor boʻlishlari mumkin
  • Koʻproq maʼlumotli fuqarolar ishtirok etish ehtimoli koʻproq
  • Fuqarolar qanchalik koʻproq maʼlumotli boʻlsa, davlat shuncha demokratik boʻlishi mumkin[10].

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Citizen journalist at English Defense League demonstration in London
Londonda 2011 yilda Angliya mudofaa ligasi namoyishida fuqarolik jurnalisti

„Har bir fuqaro jurnalistlik faoliyati bilan shugʻullanishi mumkin“degan gʻoya AQSh da uzoq tarixga egadir. Zamonaviy fuqarolik jurnalistlari harakati jurnalistlar 1988-yilgi AQSh prezident saylovlari kabi voqealarnining qamrab olinishlari va bashoratlanishini shubha ostida qolishidan keyin paydo boʻldi. Ushbu jurnalistlar ommaviy yoki fuqarolik jurnalistikasi harakati tarkibiga kirishdi, bu esa yangilik mediasiga boʻlgan ishonchning pasayishiga, siyosat va fuqarolik ishlari bilan keng tarqalgan umidsizlikka qarshi kurashishga qaratilgan[11][12][13].

Boshida ommaviy jurnalistika mavzulari professional jurnalistlar oʻz ishlarini bajaradigan yoʻlni oʻzgartirgan holda „xalq uchun“ boʻlgan jurnalistlikni targʻib qilishga qaratilgan edi. Leonard Vittning aytishicha, birinchi ommaviy jurnalistika saʼy-harakatlari „Koʻpincha qimmat, vaqtni talab qiladigan va epizodik boʻlgan maxsus loyihalarning bir qismi edi“. Koʻp hollarda bu loyihalar bir masala bilan shugʻullanishardi va davom etishardi. Professional jurnalistlar munozaralarni boshqardilar. Ular ishdan manfaat olish (atrof-muhit, trafik muammolari yoki iqtisodiyot) toʻgʻrisida hikoya qilish maqsadiga ega edilar va keyin ular fuqarolarning keskin qismini ishga qabul qilib, oʻz nuqtai nazarlarini yozib olishardi. Hamma jurnalistlar va muharrirlar bu ommaviy jurnalistika shakliga kirmaganligi sababli, baʼzilari unga sirli ravishda qarshilik koʻrsatishgan va baʼzilar bu holatga ochiqchasiga qarshilik koʻrsatishgan.

Hozirgi kunda yuqori texnologiya tufayli fuqarolik jurnalisti harakati yangi hayotga erishdi, sababi odatda inson yangiliklarni toʻplaydi va ularni butun dunyo boʻylab tarqatadi. Yochai Benkler taʼkidlaganidek : "Maʼno yaratish qobiliyati – inson uchun ahamiyatli boʻlgan soʻzlarni kodlash va ochish, shu bilan birgalikda oʻz maʼnosini butun dunyo boʻylab tarqatish qobiliyatiga egadir[14]. UNC ning huquq fakultetidagi konstitutsiyaviy huquq professori Mary Rose Papandrea oʻzining „Fuqarolik jurnalistika va jurnalistning imtiyozi“ nomli maqolasida shunday keltirgan:

- koʻp jihatdan „jurnalist“ tushunchasi endi toʻliq boradi. AQSh Konstitutsiyasi birinchi tuzatilishi qabul qilinganida, „matbuot erkinligi“ matbuot ishi bilan shugʻullanadigan tashkilotlarning erkinligini emas, balki bosmaxona orqali nashr etish erkinligini anglatadi" deyilgan edi … Faqat XIX asrning oxirida „matbuot“ tushunchasi koʻpincha raqobatbardosh tijorat ommaviy axborot vositalari korxonalarida ishtirok etayotgan shaxslar va kompaniyalarni tasvirlashga aylandi.

Fuqarolik jurnalistlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Prezident Jon Fitzgerald Kennedyning qatl qilinishini uy kamerasi bilan suratga olgan Ibrohim Zapruder baʼzan fuqarolik jurnalistlariga otasi sifatida taqdim etiladi[15]. Misr fuqarosi Wael Abbas oʻzining blogida Misr Digital (Rahmatli Misr) uchun bir nechta maʼlumotlar taqdim qilgan va xalqaro axborot mukofotiga sazovor boʻlgan. Yaʼni u ikkita politsiyachining avtobus haydovchisini urayotgani haqidagi videoni eʼlon qilgan[16].

2004 yilgi sunami fotosurati tomoshabin tomonidan olingan va Vikimedia Commons-ga yuklanganVikianbardagi

2004-yilda 9,1 magnitudli suv osti zilzilasi Banda Aceh Indoneziyada va Hind okeanining boshqa qismlarida ulkan sunami keltirib chiqarganida, ilgari umuman blogerlikka bogʻliq boʻlmagan blogerlarning veb-blogga asoslangan virtual tarmogʻi paydo boʻldi va yangiliklarni voqea joyidan suratga oldi. Tsunamidan keyingi birinchi hafta anʼanaviy ommaviy axborot vositalari uchun muhim manbaga aylandi. Tsunamiga guvoh boʻlgan koʻplab odamlarning katta miqdordagi yangilik tasvirlari keng tarqaldi, shuningdek, fuqarolarning maʼlumotlari va blogerlar tahlillari keyinchalik butun dunyodagi yirik ommaviy axborot vositalari tomonidan qabul qilindi[17].

2009-yilda Eʼron saylovida namoyish etilgan noroziliklarda Twitter mikroblog muhim rol oʻynadi. Twitter ommaviy axborot vositalarida oʻynagan muhim roʻli tufayli, Eʼronda qoplamani yopgan protestlar paytida rejalashtirilgan taʼmirlashni kechiktirdi[18].

Blog, YouTube va Twitter kabi Ijtimoiy tarmoqlar tarkibni izoh, yoqtirish(like), bogʻlash va almashish orqali yaratishda ishtirok etayotgan boshqa fuqarolar bilan aloqa oʻrnatishni ragʻbatlantiradi va osonlashtiradi.

Vikimedia jamgʻarmasi Fuqarolik jurnalistika veb-sayti, Wikinewsni tashkil qiladi[19].

2021 yilgi Pulitzer mukofoti Darnella Frazier ga Jorj Floydning oʻlimi telefonida yozib olinganligi uchun berilgan.

Maʼlumotnomalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Dariusz Jemielniak. Collaborative Society. MIT Press, 18 February 2020. ISBN 978-0-262-35645-9. 
  2. ↑ Baase, Sara. A Gift of Fire: Social, Legal, and Ethical Issues for Computing and the Internet, 3rd, Prentice Hall, 2008. ISBN 9780136008484. 
  3. ↑ Tamara Witschge. „Street journalists versus 'ailing journalists'?“. openDemocracy – free thinking for the world. openDemocracy Ltd (2009-yil 27-mart). 2009-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 21-may.
  4. ↑ Radsch, Courtney C. The Revolutions will be Blogged: Cyberactivism and the 4th Estate in Egypt. Doctoral Dissertation, American University, 2013.
  5. ↑ Jay Rosen. „A Most Useful Definition of Citizen Journalism“. PressThink (2008-yil 14-iyul). Qaraldi: 2012-yil 21-may.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Min, Seong-Jae (2016). „Conversation through journalism: Searching for organizing principles of public and citizen journalism“. Journalism. 17-jild, № 5. 567–582-bet. doi:10.1177/1464884915571298. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":3" defined multiple times with different content
  7. ↑ Novin, A., Secko, D. (November 25, 2012). „Debate Cited: A First Exploration of a Web Application to Enhance the Production of Science Journalism Students“. Journalism Interest Group, CCA/Groupe d'Intérêt en Journalisme, ACC Conference Proceedings. 2012-jild. September 14, 2016da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: September 8, 2016.
  8. ↑ Atton, Chris. 2003. What is „alternative journalism“? Journalism: Theory, Practice and Criticism 4, no. 3: 267-400.
  9. ↑ Mark Glaser. „Your Guide to Citizen Journalism“. Public Broadcasting Service (2006-yil 27-sentyabr). 2013-yil 26-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 22-mart.
  10. ↑ 10,0 10,1 Campbell, Vincent (2015). „Theorizing Citizenship in Citizen Journalism“. Digital Journalism. 3-jild, № 5. 704–719-bet. doi:10.1080/21670811.2014.937150. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  11. ↑ Merritt, D. „News Media must regain vigor, courage.“ September 29, 2004, PJNet Today.
  12. ↑ Dvorkin, J. A. „Media Matters. Can Public Radio Journalism be Re-Invented?“ January 27, 2005, National Public Radio.
  13. ↑ Meyer, E. P. „Public Journalism and the Problem of Objectivity.“ 1995, Published on personal website.
  14. ↑ „Part One: The Networked Information Economy“. 2007-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 5-yanvar.
  15. ↑ COSTEMALLE. „La mort de JFK dans le viseur de Zapruder“ (fr). Ecrans.fr (2007-yil 21-avgust). Qaraldi: 2013-yil 19-dekabr.
  16. ↑ Kjellman. „Cell Phone Justice; Torture Video Leads to Police Convictions – ABC News“. Abcnews.go.com (2007-yil 6-noyabr). Qaraldi: 2013-yil 5-iyun.
  17. ↑ Glocer, Tim. „Old media must embrace the amateur“. Financial Times (2006-yil 7-mart). 2022-yil 10-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 8-mart.
  18. ↑ Washington Taps Into a Potent New Force in Diplomacy The New York Times June 16, 2009
  19. ↑ „Our projects“. Wikimedia Foundation (2018-yil 17-mart).

__LEAD_SECTION__

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Wikimania 2007 Fuqarolik jurnalistika konferensiyasiKonferensiyaga qarshilik

Fuqarolik jurnalistikasi, shuningdek, hamkorlik media deb ham tanilgan,[1] demokratik jurnalistika[2] gerilla jurnalistikasi yoki koʻcha jurnalistikasida[3] yangiliklar va axborotlarni toʻplash, axborot berish, tahlil qilish va tarqatish jarayonida jamoat aʼzolarining faol rol oʻynashlariga asoslangandir.. Courtney C. Radsch fuqarolik jurnalistikasini „maʼlumotlar yigʻish va axborot berishning alternativ va faol shakli sifatida, koʻpincha professional jurnalistika sohasida kamchiliklarga javob sifatida, oʻxshash jurnalistika amaliyotlaridan foydalanadi, ammo turli maqsadlar tomonidan boshqariladi va anʼanaviy yoki asosiy jurnalistlikdan boshqa qonuniylikning alternativ manbalariga tayanadi“ deb belgilaydi.[4] dir.[5]

Fuqarolik jurnalistikasi – bu fuqarolik mediasi va foydalanuvchi tomonidan yaratilgan tarkib (UGC) aniq shakli. „Vatanlik“ soʻzini fuqarolik nuqtai nazari va ijtimoiy javobgarlik kabi oʻz xususiyatlari bilan „jurnalistika“ soʻzi bilan birlashtirib, Courtney C. Radsch, bu soʻz amatorlar tomonidan amalga oshiriladigan onlayn va raqamli jurnalistika shaklini eng yaxshi tasvirlaydi, chunki u jurnalistika amaliyotlari va uning siyosiy va jamoat sohasi bilan bogʻliqligini taʼkidlaydi.[6]

Fuqarolik jurnalistika konseptual asos va yoʻnaltirish prinsiplarini hali ishlab chiqmaganligi sababli, u juda fikrlash va subyektiv boʻlishi mumkin, bu esa jamoatchilik fikri shakllantirishda asosiydan koʻra koʻproq qoʻshimcha boʻladi.[7] Ushbu hodisa tanqid qiluvchilar, shu jumladan professional jurnalistlar va axborot tashkilotlari fuqarolik jurnalistikasining tartibga solinmagan. Bundan tashqari, fuqarolik jurnalistlari, kasbga tegishli boʻlmaganligi sababli, resurslarga muhtoj va jamoatchilikka xizmat qilishning eng yaxshi usuliga eʼtibor qaratishmaydi.[7]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Dariusz Jemielniak. Collaborative Society. MIT Press, 18 February 2020. ISBN 978-0-262-35645-9. 
  2. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named ReferenceA
  3. ↑ Tamara Witschge. „Street journalists versus 'ailing journalists'?“. openDemocracy – free thinking for the world. openDemocracy Ltd (2009-yil 27-mart). 2009-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 21-may.
  4. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Radsch, Courtney C 2013
  5. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named cca.kingsjournalism.com
  6. ↑ Deutsch Karlekar, Karin; Radsch, Courtney C. (July 1, 2012). „Adapting Concepts of Media Freedom to a Changing Media Environment: Incorporating New Media and Citizen Journalism into the Freedom of the Press Index“. ESSACHESS Journal for Communication Studies. 5-jild, № 1, 2012.
  7. ↑ 7,0 7,1 Min, Seong-Jae (2016). „Conversation through journalism: Searching for organizing principles of public and citizen journalism“. Journalism. 17-jild, № 5. 567–582-bet. doi:10.1177/1464884915571298.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Fuqarolik_jurnalistikasi&oldid=4930507" dan olindi